PFAS

PFAS zijn door de mens gemaakte stoffen waar zorgen over bestaan.

PFAS is de afkorting van poly- en perfluoralkylstoffen, een groep van zo’n 6000 stoffen waaronder PFOA, PFOS en GenX. PFAS-verbindingen worden al decennialang gebruikt in heel veel producten die we dagelijks gebruiken. Deze stoffen breken niet of nauwelijks af en zijn inmiddels verspreid in het milieu te vinden

Van een aantal PFAS zijn ongewenste eigenschappen bekend die een risico kunnen vormen voor de gezondheid van mensen en het milieu.

Ongewenste eigenschappen

Van een aantal PFAS is bekend dat ze ongewenste eigenschappen hebben. Dit zijn bijvoorbeeld PFOS (perfluoroctaansulfonaten) en PFOA (perfluoroctaanzuur). Ook over de ongewenste eigenschappen van GenX-stoffen is steeds meer informatie beschikbaar. Van deze stoffen is bekend dat ze:

• Niet of nauwelijks afbreken in het milieu (ze zijn persistent)
• Schadelijke effecten kunnen geven in mensen en het milieu (ze zijn toxisch)
• Zich gemakkelijk en snel verspreiden in het milieu (ze zijn mobiel) en/of
• Ophopen in het menselijk lichaam, in dieren en planten (ze zijn bioaccumulerend)

Van PFOA is bekend dat het schadelijke effecten kan hebben op het immuunsysteem en op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Het is mogelijk kankerverwekkend en schadelijk voor de natuur.  De stof kan vooral problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren.

De precieze eigenschappen verschillen per specifieke PFAS. De ene PFAS verspreidt zich bijvoorbeeld sneller of is schadelijker dan de andere PFAS. Ook zijn er heel veel PFAS waar nog weinig over bekend is. Van deze PFAS is dus niet duidelijk of ze ongewenste eigenschappen hebben. We weten wel dat veel PFAS niet of nauwelijks afbreken in het milieu.

PFAS in het milieu

PFAS komen in kleine hoeveelheden voor in onder andere de bodem, het oppervlaktewater en bloed van mensen. Dit komt bijvoorbeeld doordat fabrieken ze uitstoten bij productieprocessen waar deze stoffen worden gebruikt. Hierbij kunnen PFAS bijvoorbeeld worden uitgestoten naar de lucht en van daaruit verspreiden naar de bodem en het grondwater. PFAS kunnen ook via afvalwater in het oppervlaktewater terecht komen en kunnen zich bijvoorbeeld via rivieren verder verspreiden. PFAS worden vanwege hun bijzondere eigenschappen in veel toepassingen gebruikt. Ze kunnen ook in het milieu terecht komen doordat ze vrijkomen uit producten waar PFAS in zitten.

Omdat PFAS niet of nauwelijks afbreken in het milieu, is het belangrijk om te voorkomen dat de stoffen in het milieu terecht komen. In Nederland gelden maatregelen om te zorgen dat er minder PFAS in het milieu terecht komen. Een aantal PFAS waar zorgen over bestaan, mogen nog maar beperkt gebruikt worden. Zo is het gebruik van de stof PFOS in een groot aantal toepassingen verboden binnen de Europese Unie en andere landen in de wereld. PFOA en stoffen die daarop lijken, zullen vanaf juli 2020 in Europa verboden zijn in consumentenproducten. De minister van Milieu heeft in aanvulling daarop in december 2019 aangekondigd dat Nederland zich in gaat spannen voor een breed Europees PFAS-verbod.

Verschillende PFAS (waaronder PFOA, PFOS en GenX-stoffen) zijn bestempeld als ‘zeer zorgwekkende stoffen’. In Nederland moeten bedrijven de uitstoot van ‘zeer zorgwekkende stoffen’ beperken. (Link naar ZZS pagina)

Naast het zo veel mogelijk voorkomen van emissies (bronbeleid), bestaat er in Nederland ook beleid voor het omgaan met bestaande verontreinigingen, bijvoorbeeld in de bodem (link naar bodem pagina) . Uitgangspunt is dan om risico’s te beheersen en verdere verspreiding te voorkomen.

Risico’s voor gezondheid

PFAS kunnen een risico vormen voor de gezondheid van mensen en het milieu. Naast de schadelijkheid van de stof is de hoeveelheid die iemand inademt, of inslikt, en hoe vaak of hoelang dit contact duurt, bepalend voor het risico op schadelijke gezondheidseffecten. Mensen kunnen op verschillende manieren in contact komen met PFAS. Dit heet de blootstelling aan een stof. Bijvoorbeeld via voedsel en drinkwater waar een beetje PFAS in zit, door het inademen van lucht of het inslikken van grond die PFAS bevat. Ook kunnen mensen kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen door het gebruik van producten zoals ski wax, smeermiddelen en waterafstotend impregneermiddel- waar PFAS los in zitten.

Om te bepalen of een stof risico’s geeft, worden risicogrenzen vergeleken met de (verwachte) blootstelling aan een stof. Wanneer risicogrenzen worden overschreden is het belangrijk om de situatie verder te onderzoeken om te beoordelen wat het risico in deze specifieke situatie is en hoe de risico’s kunnen worden beperkt

---